Chemiczne metody zwalczania - niszczone-drewno

CHEMICZNE METODY ZWALCZANIA SZKODNIKÓW

DREWNA WYROBIONEGO

mgr Jerzy Rożański „ROCHEM”

87-100 Toruń,

ul. Moniuszki 53/22

Tel. 056 658 50 40

Tel. Kom.883 335 624

DEZYNSEKCJA DREWNA WYROBIONEGO.

Streszczenie. Przegląd metod dezynsekcji niszczącej szkodniki drewna wyrobionego. Opisano używane poprzednio metody mechaniczne, fizyczne i chemiczne. W ostatniej części podano zasadę metody opracowanej przez Jerzego Rożańskiego właściciela firmy „ROCHEM”

Słowa kluczowe: szkodniki drewna wyrobionego, dezynsekcja, insektycydy, dichlorfos.

INSECT ELIMINATION IN TIMBER

Summary. Review of methods elimination of destructive pests insects in timber. Mechanical, physical and chemical. methods were described previously. In the last part rule of work out method was passed by Jerzy  Rożański  of the owner of firm "ROCHEM”

Key word: pests of discerning timber, disinsection , insectycydes, dichlorfos.

Przy zwalczaniu grzybów i owadów w porażonym drewnie w budynkach stosuje się następujące sposoby:

• gazowanie: tlenkiem etylenu, dwutlenkiem siarki, chloropikryną, parami bromku metylu, tlenkiem propylenu, cyjanowodorem, dwusiarczkiem węgla, ozonem i innymi gazami trującymi.

Substancje gazowe posiadają niewątpliwie zalety łatwego wnikania i rozprzestrzeniania się w porowatej strukturze materiałów, wymagają jednak specjalnych urządzeń hermetycznie zamkniętych komór, grożąc w niektórych przypadkach tworzeniem z powietrzem mieszaniny wybuchowej.

NAWIERCANIE OTWORÓW

Taką metodę stosuje się wtedy, gdy dostęp do miejsc zaatakowanych przez owady jest trudny lub dostępne są tylko dwie, ewentualnie jedna strona konstrukcji. Sposób ten jest szczególnie polecany w budynkach drewnianych zabezpieczanych in situ,

tj. konserwowanych w całości bez rozbierania (konstrukcje szkieletowe ścian - mur pruski, podwaliny, belki stropowe itp.). Opisywana wielokrotnie, jest pracochłonna i może naruszyć konstrukcję.

Hardt E.(1998) Korozja .biologiczna w budynkach, Renowacje Nr 2, s.18-23

Prof.dr hab. Jan Dominik i Prof. dr hab. Jerzy Starzyk w „Atlasie owadów uszkadzających drewno” jako media stosowane do gazowej dezynsekcji drewna wymieniają cyjanowodór, bromek metylu i fosforowodór. Stwierdzają jednak,  że  cyt.:      „wadą dezynsekcji całych pomieszczeń za pomocą gazów trujących jest bardzo duża toksyczność tych gazów dla ludzi i zwierząt, toteż zabieg ten mogą wykonywać tylko specjalnie przeszkolone drużyny, wyposażone w odpowiedni sprzęt.”

Dr inż. Adam Krajewski, SGGW, Zakład Ochrony Drewna -   cyt. :„do gazowania najczęściej używane są: tlenek etylenu w mieszaninie z dwutlenkiem węgla (np. ROTANOX), bromek metylu lub fosforowodór. Gazowanie mogą wykonywać wyłącznie wyspecjalizowane firmy, gdyż wymaga to sporej wiedzy i dużej ostrożności”-  (październik 2000) Ładny Dom.

Również inne publikacje jako sposób dezynsekcji dużych obiektów (pomijając dezynsekcje przez nawiercanie i nasycanie jako nierealną z powodu zbyt dużej pracochłonności i naruszania struktury drewna) wymieniają jako preparaty dezynsekcyjne: cyjanowodór, tlenek etylenu, bromek metylu, fosforowodór.

Praktyka dowodzi, że skuteczność zastosowania tych preparatów zależy głównie od umiejętności firm wykonujących zabieg, jak również od zastosowanej w danych warunkach technologii.

Zastosowanie w/w preparatów należy zatem rozważyć głównie od strony stwarzanych przez nie zagrożeń,ponieważ są one substancjami z grupy najwyższej toksyczności. Przy ich zastosowaniu wymagane są najskuteczniejsze zabezpieczenia ogólne i osobiste, a wykonawcy powinni posiadać specjalne przeszkolenia.

Od 2002 r. obowiązuje ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych uściślona Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z 05 lipca 2004 r. w sprawie ograniczeń, zakazów lub warunków produkcji, obrotu lub stosowania preparatów niebezpiecznych oraz zawierających je produktów .

Ocena zagrożeń wynika z karty charakterystyki danego produktu końcowego.

U podstaw takiego unormowania legło założenie, że istotne jest sumaryczne zagrożenie wynikające z dawek substancji toksycznych, z którymi ma szanse zetknąć się użytkownik.

W tej sytuacji podstawą staje się fachowość wykonawców, która często pozostawia dużo

do życzenia.

Warunki bezpieczeństwa przy użyciu omawianych preparatów wymagają długiego czasu degazyfikacji, który w warunkach praktycznych zasadniczo nie jest zachowywany.

Omawiając kolejno substancje używane do niszczenia drewnojadów w dużych obiektach należy uwzględnić :

1 Cyjanowodór (kwas pruski, HCN), związek wodoru, węgla i azotu, ciecz, lotna (t.w. 27°C, t.t. – 25,7°C), o woni gorzkich migdałów, bardzo trująca (dawka śmiertelna dla człowieka wynosi 0,06 g). Rozp. w wodzie; roztw. reaguje słabo kwaśno (kwas cyjanowodorowy; jego sole: -cyjanki), powoli rozkłada się. Pary cyjanowodoru. palą się płomieniem fioletowym.

2 Tlenek etylenu Oksiran, (C2H4O, tlenek etylenu), cykliczny, nietrwały eter, temperatura wrzenia 12°C, trujący, bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie. Stosowany uprzednio w mieszaninie z CO2 ze względu na właściwości wybuchowe - 10% tlenku etylenu i 90% CO2. Ze względu na kancerogenność – I kategoria -  w latach 90- tych zaprzestano używania tego preparatu. Obecnie nie figuruje w spisie preparatów ochrony roślin. (Poprzednio trucizna klasy A).

3 Bromek metylu - Znajduje się w aneksie do ustawy z dnia 2 marca 2001 r.

o postępowaniu z substancjami zubożającymi warstwę ozonową (Dz. U. Nr 52, poz. 537 i

Nr 100, poz. 1085) oraz aneksie E do protokołu porozumienia montrealskiego dotyczącego substancji niszczących warstwę ozonową ze współczynnikiem szkodliwości 0.6.  Powodem ograniczonego dopuszczenia bromku metylu do użytkowania jest brak opracowanych technologii zastąpienia go bezpieczniejszymi substancjami o podobnych walorach ekonomicznych. (Poprzednio trucizna klasy A)

4 Fosforowodór - fosforiak, gaz używany do niszczenia wołka zbożowego . Jest bardzo toksyczny. W stężeniu 0,1-0,2% objętości powietrza wdychanego powoduje śmierć

w ciągu 10 min. Działanie jest zbliżone do działania arsenowodoru ale nie wywołuje hemolizy . Śmierć zwykle następuje wskutek obrzęku płuc. (Poprzednio trucizna klasy A)

Zastosowanie dichlorfosu

Wobec poważnych zagrożeń związanych ze stosowaniem fumigantów najwyższej klasy toksyczności Firma Rochem (Jerzy Rożański) rozpoczęła w początku lat 90-tych badania nad możliwością wykorzystania do dezynsekcji dużych obiektów dichlorfosu (DDVP).

Najczęściej podawana toksyczność ostra dla szczura wynosi 200mg/kg wagi ciała. Liczba ta stanowi wartość graniczną między II i III klasą toksyczności.

DZIAŁANIE: insektycyd i akarycyd działający przez kontakt i drogi pokarmowe oraz oddechowe. Związek ten ma krótki okres półtrwania. W warunkach normalnych ciśnienia

i wilgotności wynosi on około jednej godziny. Po tym czasie pod wpływem wody zawartej

w powietrzu rozpada się na produkty niskotoksyczne o niewielkiej aktywności chemicznej

i biologicznej. DDVP posiada istotną w omawianych zabiegach właściwość, jest nie tylko dobrze rozpuszczalny w wielu rozpuszczalnikach organicznych, ale również w tłuszczach, a nawet w polietylenie.

Zdolność biobójcza w stosunku do owadów jest bardzo duża. Nie posiadamy ścisłych danych liczbowych dla poszczególnych gatunków, można jednak stwierdzić że 0.2mg /m3 emitowane w ciągu godziny przez np: płytki firmy Global całkowicie wystarcza do skutecznej dezynsekcji.

Struktura zaatakowanego drewna charakteryzuje się kanałami w dużej części równoległymi do powierzchni, zgodnymi ze słojami przyrostów rocznych. Utrzymanie przez określony czas w powietrzu stężenia DDVP zbliżonego do pary nasyconej, pozwala na nasycenie materiału wypełniającego kanały w powierzchniowych warstwach zniszczonego drewna. Tłuszcze zawarte w w/w materiale potrafią związać tyle dichlorfosu, że w następnej fazie rozchodzi się on stopniowo w dwie strony:

na zewnątrz - gdzie jest rozkładany przez wodę dostarczaną przez powietrze oraz

do wewnątrz - gdzie ze względu na brak łatwego dostępu powietrza rozkład następuje znacznie wolniej .

W takich warunkach mimo braku DDVP na zewnątrz obiektów drewnianych poddawanych dezynsekcji, faktycznie proces likwidacji owadów wewnątrz trwa nadal.

Problemem technicznym było jednak stworzenie dostatecznie wysokiego stężenia suchego dichlorfosu. Produkowane seryjnie urządzenia do zamgławiania z wielu względów okazały się całkowicie nieprzydatne, dlatego „ROCHEM” zmuszony był do skonstruowania specjalnego układu pozwalającego dostatecznie szybko odparowywać DDVP w silnym strumieniu gorącego powietrza.

Dużo mniejsza lotność dichlorfosu w porównaniu z innymi opisywanymi wyżej fumigantami pozwala na stosowanie dużo mniej szczelnych komór foliowych koniecznych w niektórych wypadkach przy wykonywaniu zabiegu. Ogólnie jednak trzeba stwierdzić,że każdy obiekt wymaga indywidualnego podejścia opartego o wiedzę na temat właściwości fizycznych, chemicznych i toksykologicznych insektycydów.

Prowadzone próby wpływu dichlorfosu w stężeniach używanych w dezynsekcji na polichromie i inne powierzchnie obiektów zabytkowych wykazały brak szkodliwych oddziaływań bezpośrednio i w długich okresach czasu.

Opracowana metoda została sprawdzona w praktyce dając bardzo dobre rezultaty w dezynsekcji takich obiektów jak: Kościół Farny w Pruszczu Gdańskim, Kościół w Bierzgłowie, ołtarz główny w Kościele pw. Św. Jakuba w Toruniu, Dom Rodzinny Jana Kasprowicza - własność Muzeum w Inowrocławiu, Kościół pw. Św. Mikołaja w Papowie Biskupim, Kaplica Najświętszego Serca Jezusowego w Bazylice Św. Janów w Toruniu, Kaplica Św. Stanisława Kostki, Kaplica Najświetniej Marii Panny, Kaplica Najświętszego Sakramentu, Kaplica Grobu Pańskiego Kościoła Najświętszej Marii Panny w Toruniu, drewniany kościół p.w. Św. Barbary w Świętem,w Kościele p.w. Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Turzu  oraz wiele obiektów drewnianych o mniejszym znaczeniu. We wszystkich przypadkach dezynsekcja zakończyła się pełnym sukcesem prowadząc do całkowitego zniszczenia szkodników drewna wyrobionego, jednocześnie nie zaobserwowano jakichkolwiek zniszczeń  czy uszkodzeń.

W roku 2016 Unia europejska ze względu na zagrożenia jakie powodował DDVP w dezynsekcji sanitarnej wprowadziła zakaz jego sprzedaży. W tej sytuacji firma ROCHEM zmuszona byla szukaś substancji czynnej , która może zastąpić ten insektycyd w dezynsekcji drewnojadów. Firmy produkujące płytki dezynsekcyjne sięgneły po perytroid o podobnych włąściwościach fizycznych ,temperaturze topnienia i lotności - Transflutrynę. Taka zamiana substancji czynnej wymagała jednak całegu szeregu badań. W roku 2017 udało się skutecznie przeprowadzuć likwidację szkodników drewna wyrobionego w Kościółku Polskim w Prabutach i w roku 2018 skomplikowaną dezynsekcję organów mniejszych w Bazylice św. Janów w Toruniu. W tej sytuacji należy przyjąć ,że problem zamiany insektycydów został skutecznie rozwiązany. Odpowiednie zastosowanie transflutryny jest korzystne ze względu na mniejsze zagrożenie dla polichromii.